Bağımlılığın Gölgesinden Çıkmak: Psikolojik Destek Yaklaşımları

Bağımlılık, bireyin madde (uyuşturucu, alkol vb.) veya davranışsal (kumar, teknoloji vb.) bir bağımlılığa karşı kontrolünü kaybetmesiyle ortaya çıkan kronik bir beyin hastalığıdır (American Psychiatric Association [APA], 2020). Tedavi süreci, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve psikiyatri yönlendirmesiyle birlikte psikoterapötik destek büyük önem taşır. Bağımlılık tedavisinde psikolojik destek, bireyin içsel dünyasını anlaması, duygusal düzenlemesini sağlaması ve yaşamındaki olumsuz kalıpları değiştirmesi açısından kritik bir role sahiptir. Bireysel terapi seansları, danışanın duygu ve düşüncelerini güvenli bir ortamda ifade etmesine olanak tanırken, bağımlılıkla mücadelede farkındalık kazanmasını destekler. Bu yazıda, bağımlılığın tedavi sürecinde psikiyatrik müdahaleler ve psikolojik destek yöntemleri ele alınacaktır.

1. Psikiyatri Yönlendirmesi ve Farmakoterapi

Bağımlılık tedavisinde ilk aşama genellikle bir psikiyatristin değerlendirmesiyle başlar. Psikiyatrist, hastanın bağımlılığının türünü, şiddetini ve eşlik eden psikiyatrik hastalıkları değerlendirerek bir tedavi planı oluşturur (National Institute on Drug Abuse [NIDA], 2021).

• Madde bağımlılığı durumunda, opioid bağımlılığı için metadon ve buprenorfin, alkol bağımlılığı için naltrekson ve disülfiram gibi ilaçlar reçete edilebilir (Substance Abuse and Mental Health Services Administration [SAMHSA], 2020).
• Kumar bağımlılığında naltreksonun dürtü kontrolünü artırmada etkili olduğu gösterilmiştir (Grant et al., 2019).

2. EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) Terapisi

Bağımlılıkla mücadelede yani bağımlılık tedavisinde psikolojik destek Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) bkz: Travma Terapisi Sürecini Adım Adım Anlamak ile ilişkili geçmiş travmaların etkili bir şekilde işlenmesi gereklidir. EMDR, bireyin geçmiş travmatik anıları yeniden işlemleyerek, bu anıların duygusal etkisini azaltmayı amaçlayan bir terapidir (Shapiro, 2018). Bağımlılık tedavisinde EMDR, bireyin tetikleyicilere karşı daha dirençli olmasına ve dürtüsel davranışlarını kontrol edebilmesine yardımcı olabilir (Hase et al., 2017).

3. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Bilişsel Davranışçı Terapi, bağımlılık tedavisinde en yaygın kullanılan psikoterapi yöntemlerinden biridir (Beck et al., 2020). BDT, bireyin otomatik düşüncelerini ve davranış kalıplarını tanımlamasına ve bunları daha işlevsel düşünce ve davranışlarla değiştirmesine yardımcı olur.

• BDT, kumar bağımlılığında bireyin yanlış inançlarını değiştirmesine yardımcı olabilir (Petry et al., 2017).
• Madde bağımlılığında ise tetikleyicilere karşı başa çıkma stratejileri geliştirmeyi hedefler.

Destek grupları ve aile terapileri de psikolojik desteğin önemli bileşenleri arasında yer almaktadır. Bu yöntemler, bireyin yalnız olmadığını hissetmesini sağlarken, sosyal çevrenin sunduğu anlayış ve destek sayesinde tedavi sürecinde motivasyonunu artırır. Aynı zamanda, karşılıklı deneyim paylaşımı, benzer zorluklarla mücadele eden bireyler arasında güçlü bağların kurulmasına yardımcı olur.

4. Kabul ve Kararlılık Terapisi (Acceptance and Commitment Therapy – ACT)

ACT, bireyin bağımlılık ile mücadelede farkındalık ve kabul süreçlerini geliştirmesini amaçlar (Hayes et al., 2016). Bağımlılığı reddetmek yerine, bağımlılıkla mücadelede yeni bir bakış açısı kazandırmayı hedefler.

• ACT, bireyin değerleri doğrultusunda hareket etmesine yardımcı olur ve kendini yargılamadan duygu ve düşüncelerini kabul etmesine katkı sağlar.

5. Refleksoloji ve Alternatif Destekleyici Yaklaşımlar

Refleksoloji, vücuttaki belirli noktaların uyarılması yoluyla stresi azaltma ve dengeyi sağlama amacı güden bir alternatif terapi yöntemidir (Mackereth & Tiran, 2018). Bağımlılık tedavisinde refleksolojinin;

• Sakinleşmeyi artırarak kaygıyı azaltabileceği,
• Bağımlılık sürecinde yaşanan yoksunluk belirtilerini hafifletebileceği gösterilmiştir.

Sonuç olarak; 

Bağımlılık tedavisinde psikolojik destek, tek bir yöntemle değil, bütüncül bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Psikiyatri yönlendirmesi, psikoterapi (BDT, EMDR, ACT) ve alternatif yöntemler (refleksoloji) gibi çeşitli uygulamalar, bireyin bağımlılıkla daha etkili bir şekilde mücadele etmesine yardımcı olabilir.

Motivasyonel görüşmeler, bireyin değişim sürecine aktif katılımını teşvik eden ve tedaviye olan inancını pekiştiren bir diğer psikolojik destek yöntemidir. Bu görüşmelerde, danışanın kendi yaşam hedefleri ve değerleri doğrultusunda yeniden yapılandırılması sağlanır; böylece, bağımlılıkla mücadelede kişisel sorumluluk ve kararlılık güçlenir.

Son olarak, düzenli psikolojik destek seansları, nüks riskinin azaltılmasında ve bireyin uzun vadeli iyileşme sürecinde önemli bir rol oynar. Terapötik süreç, bireyin geçmiş travmalarıyla yüzleşmesi, duygusal yaralarını iyileştirmesi ve sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmesine olanak tanır. Bu bütüncül yaklaşım, farmakolojik tedavi ve diğer terapötik müdahalelerle birlikte uygulandığında, tedavinin başarısını önemli ölçüde artırır.

Kaynakçalar:

• American Psychiatric Association. (2020). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: APA.
• Beck, A. T., Wright, F. D., Newman, C. F., & Liese, B. S. (2020). Cognitive therapy of substance abuse. Guilford Press.
• Grant, J. E., Odlaug, B. L., & Chamberlain, S. R. (2019). Neurobiology of gambling disorder. Cambridge University Press.
• Hase, M., Schallmayer, S., & Sack, M. (2017). EMDR reprocessing of the addiction memory: Pretreatment, posttreatment, and 1-month follow-up. European Addiction Research, 13(4), 25-32.
• Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2016). Acceptance and commitment therapy: The process and practice of mindful change. Guilford Press.
• Mackereth, P., & Tiran, D. (2018). Clinical reflexology: A guide for health professionals. Elsevier Health Sciences.
• National Institute on Drug Abuse. (2021). Principles of drug addiction treatment: A research-based guide (3rd ed.). Retrieved from https://www.drugabuse.gov
• Petry, N. M., Ginley, M. K., & Rash, C. J. (2017). A systematic review of treatments for problem gambling. Psychology of Addictive Behaviors, 31(8), 944-956.
• Shapiro, F. (2018). Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) therapy: Basic principles, protocols, and procedures (3rd ed.). Guilford Press.
• Substance Abuse and Mental Health Services Administration. (2020). Medication-assisted treatment for opioid use disorder. Retrieved from https://www.samhsa.gov