EMDR Nedir? Travma Sonrası Stres Bozukluğunda Mucizevi Yaklaşım

Travmatik yaşantılar, hayatımızın doğal bir parçası olsa da, bu deneyimlerin zihnimizde yarattığı derin izler bazen günlük yaşamımızı olumsuz etkileyebilir. İşte tam bu noktada, EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) terapisi, psikoloji alanında devrim niteliğinde bir yaklaşım olarak öne çıkmaktadır. Bu yazıda, EMDR’nin ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve özellikle travma sonrası stres bozukluğu üzerindeki etkisini detaylıca inceleyeceğiz.

EMDR Nedir?

EMDR, “Eye Movement Desensitization and Reprocessing” ifadesinin kısaltması olup, Türkçede “Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme” anlamına gelir. Bu terapi yöntemi, 1987 yılında psikolog Francine Shapiro tarafından geliştirilmiş, başlangıçta kendi kişisel deneyimleri sonucu keşfedilmiştir.

EMDR’nin temel prensibi, travmatik anıları işlemlerken beynin iki yarımküresini eş zamanlı olarak uyarmaya dayanır. Bu süreçte danışan, terapistin rehberliğinde gözlerini sistematik bir şekilde sağa ve sola hareket ettirirken, travmatik deneyimini zihninde canlandırır. Bu çift yönlü uyarım sadece göz hareketleriyle sınırlı değildir; alternatif olarak dokunsal uyaranlar, sesli uyaranlar veya diğer ikili uyarım türleri de kullanılabilir.

EMDR’nin Bilimsel Temeli

EMDR’nin etkinliği, Adaptif Bilgi İşleme Modeli’ne dayanmaktadır. Bu modele göre, beyin fizyolojik temelli bir sistemle her yeni deneyimi işler ve işlevsel hale getirir. Normal koşullarda, duygu, düşünce, duyum, imge, ses ve koku gibi bilgiler işlenip ilişkili anı ağlarına bağlanarak bütünleşir. Ancak travmatik deneyimler sırasında bu doğal işlem bozulabilir ve anılar düzgün bir şekilde işlenemez.

İşte EMDR terapisi, bu işlenmemiş travmatik anıları yeniden işleme sürecine tabi tutarak, onların adaptif anı ağlarına entegre edilmesini sağlar. Bu süreç, kişinin travmatik olaya karşı verdiği duygusal tepkilerin azalmasına ve daha işlevsel başa çıkma stratejilerinin gelişmesine yardımcı olur.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) ve EMDR

Travma Sonrası Stres Bozukluğu, kişinin yaşadığı veya tanık olduğu travmatik bir olayın ardından gelişen ciddi bir psikolojik durumdur. TSSB’nin temel belirtileri arasında:

• Yeniden yaşantılama: Travmatik olayın sürekli olarak akla gelmesi, rahatsız edici rüyalar görme
• Kaçınma: Travmayı hatırlatan durumlardan uzak durma
• Olumsuz düşünce ve duygular: Çaresizlik, güvensizlik, suçluluk hisleri
• Aşırı uyarılmışlık: Sürekli tetikte olma, aşırı irkilme, uyku bozuklukları

EMDR terapisi, TSSB için en etkili yaklaşımların başında gelmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) ve Uluslararası Travmatik Stres Çalışmaları Birliği gibi önemli kuruluşlar, EMDR’yi TSSB için kanıta dayalı etkili bir yöntem olarak kabul etmektedir.

EMDR Nasıl Çalışır?

EMDR süreci sekiz aşamadan oluşur:

1. Geçmiş Değerlendirmesi

Terapist, danışanın geçmişini kapsamlı bir şekilde değerlendirir ve travmatik deneyimleri tespit eder.

2. Hazırlık

Danışana EMDR süreci hakkında bilgi verilir ve gerekli beceriler öğretilir.

3. Değerlendirme

Çalışılacak travmatik anı belirlenir ve ilgili düşünceler, duygular tespit edilir.

4. Duyarsızlaştırma

İkili uyarım kullanılarak travmatik anı işlenir.

5. Yerleştirme

Olumlu düşünceler güçlendirilir.

6. Beden Taraması

Bedensel rahatsızlıklar kontrol edilir.

7. Kapanış

Seans güvenli bir şekilde sonlandırılır.

8. Yeniden Değerlendirme

Önceki seansın etkileri gözden geçirilir.

EMDR’nin Avantajları

Hızlı Etki

Geleneksel terapi yöntemlerine kıyasla EMDR, genellikle daha kısa sürede sonuç verir. Araştırmalar, tek olay travması yaşayan yetişkinler için 5 saatten az süren seansların bile etkili olabileceğini göstermektedir.

Konuşma Gerektirmez

EMDR sürecinde danışanın travmatik deneyimini detaylı olarak anlatması zorunlu değildir. Bu özellik, konuşmakta zorluk çeken kişiler için önemli bir avantajdır.

Doğal İyileşme Süreci

EMDR, beynin doğal iyileşme kapasitesini harekete geçirerek çalışır. Bu da terapinin daha organik ve sürdürülebilir sonuçlar vermesini sağlar.

Geniş Uygulama Alanı

EMDR, TSSB dışında anksiyete bozuklukları, depresyon, panik bozukluğu, fobiler ve diğer travma kökenli sorunlarda da etkili olduğu kanıtlanmıştır.

Bilimsel Araştırmalar ve Kanıtlar

EMDR’nin etkinliği, çok sayıda bilimsel araştırmayla desteklenmektedir:

Meta-Analiz Çalışmaları

2019 yılında yapılan kapsamlı bir araştırmaya göre, 30’un üzerinde randomize kontrollü çalışma, EMDR’nin danışanların çoğunluğunun travma sonrası stres semptomlarını etkili bir biçimde azalttığını veya yok ettiğini göstermiştir.

Uluslararası Kabul

Çok sayıda uluslararası sağlık ve devlet kurumu EMDR’yi etkili bulmuş ve kabul etmiştir:

• Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO)
• Amerikan Psikiyatri Birliği
• Amerika Savaş Gazileri Bakanlığı
• Birleşik Krallık Sağlık Bakanlığı

Türkiye’deki Uygulamalar

1999 Marmara Depremi sonrasında yapılan kapsamlı çalışmada, çadır kentlerde kurulan kliniklerde TSSB tanısı konulan yaklaşık 1500 kişi ücretsiz olarak EMDR terapisi görmüştür. Bu çalışmanın sonuçları, EMDR’nin afet sonrası psikolojik destek için etkili bir yöntem olduğunu kanıtlamıştır.

EMDR Kimler İçin Uygun?

EMDR terapisi, şu durumlardan herhangi birini yaşayan kişiler için özellikle faydalıdır:

Travmatik Deneyimler

• Trafik kazaları
• Doğal afetler
• Şiddet olayları
• Cinsel taciz veya tecavüz
• Savaş deneyimleri
• Ani kayıplar

Psikolojik Belirtiler

• Sürekli kaygı ve korku
• Uyku bozuklukları
• Aşırı irkilme
• Konsantrasyon sorunları
• Depresif belirtiler
• Panik ataklar

EMDR’nin Diğer Uygulamaları

TSSB dışında EMDR’nin etkili olduğu alanlar:

Anksiyete Bozuklukları

Meta-analiz çalışmaları, EMDR’nin anksiyete semptomlarını azaltmada etkili olduğunu göstermektedir.

Depresyon

Özellikle travma kökenli depresyon vakalarında EMDR’nin belirgin faydaları gözlemlenmiştir.

Fobiler ve Panik Bozukluğu

Spesifik fobiler ve panik bozukluğu için geliştirilmiş EMDR protokolleri mevcuttur.

Çocukluk Çağı Travmaları

Yetişkinlikteki birçok psikolojik sorunun kökeninde yer alan çocukluk travmaları EMDR ile etkili şekilde ele alınabilir.

EMDR Sürecinde Neler Beklenebilir?

Seans Sayısı

EMDR terapi süresi, kişinin yaşadığı travma sayısı ve şiddetine bağlı olarak değişir. Genellikle haftada bir veya iki kez olmak üzere 6-12 seans uygulanır.

Seanslar Arası Deneyimler

EMDR seansları sonrasında kişiler:

• Rüyalarda değişiklik
• Eski anıların canlanması
• Duygusal dalgalanmalar
• Bedende fiziksel değişiklikler yaşayabilir

Bu deneyimler normal ve iyileşme sürecinin bir parçasıdır.

EMDR’nin Sınırlılıkları ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Uygun Olmayan Durumlar

• Aktif psikoz
• Şiddetli dissosiyatif bozukluklar
• Alkol veya madde bağımlılığının aktif olduğu dönemler
• Ciddi kalp problemleri

Terapist Yeterliliği

EMDR, özel eğitim almış ve sertifikalı terapistler tarafından uygulanmalıdır. Bu terapi yönteminin etkili ve güvenli olması için terapistin deneyimi kritik öneme sahiptir.

Günümüzde EMDR

Bugün EMDR, dünya çapında milyonlarca kişiye uygulanan, kanıtlanmış etkinliği olan bir terapi yöntemidir. Sürekli gelişen araştırmalar, yeni protokoller ve uygulama alanları ile EMDR’nin potansiyeli her geçen gün artmaktadır.

Teknolojik Gelişmeler

Sanal gerçeklik ve dijital uyarım teknolojileri ile EMDR’nin etkinliğini artırmaya yönelik çalışmalar devam etmektedir.

Grup EMDR

Afet sonrası durumlarda grup halinde uygulanan EMDR protokolleri geliştirilmiş ve başarıyla uygulanmaktadır.

Sonuç

EMDR, travma sonrası stres bozukluğu ve diğer travma kökenli psikolojik sorunlar için son derece etkili, bilimsel olarak kanıtlanmış bir terapi yöntemidir. Beynin doğal iyileşme kapasitesini harekete geçiren bu yaklaşım, geleneksel terapi yöntemlerinin yanı sıra önemli bir alternatif sunmaktadır.

Travmatik deneyimlerinin gölgesinde yaşayan kişiler için EMDR, umut veren bir ışık olabilir. Ancak bu sürecin başarısı, doğru tanı, uygun terapi planlaması ve nitelikli bir terapistle çalışılmasına bağlıdır.

EMDR’nin sunduğu olanaklarla birlikte, travmatik anılar artık hayatımızın kontrolünü elinde tutmak zorunda değil. Bu güçlü terapi yöntemi sayesinde, geçmişin acıları günümüzün huzuruna dönüşebilir.

Ancak, bu yaklaşımlar bireysel olarak değil, uzman bir hekim kontrolünde ve yönlendirilmesiyle uygulanmalıdır. Psikolojik destek çalışmaları yalnızca alanında uzmanlaşmış klinik psikologlar tarafından yürütülmeli, fizyolojik yöntemler ise ilgili sağlık profesyonellerinin önerileri doğrultusunda değerlendirilmelidir.

Kaynakça

1. Acarturk, C., Konuk, E., Cetinkaya, M., Senay, I., Sijbrandij, M., Gulen, B., & Cuijpers, P. (2016). The efficacy of eye movement desensitization and reprocessing for post-traumatic stress disorder and depression among Syrian refugees: Results of a randomized controlled trial. Psychological Medicine, 46(12), 2583-2593.
2. Bolu, A., Erdem, M., Öznur, T. (2014). Travma sonrası stres bozukluğu. Anatol J Clin Investig, 8(2), 98-104.
3. Cuijpers, P., Veen, S. C., Sijbrandij, M., Yoder, W., & Cristea, I. A. (2020). Eye movement desensitization and reprocessing for mental health problems: a systematic review and meta-analysis. Cognitive Behaviour Therapy, 49(3), 165-180.
4. de Jongh, A., Resick, P. A., Zoellner, L. A., van Minnen, A., Lee, C. W., Monson, C. M., … & Bicanic, I. A. (2016). Critical analysis of the current treatment guidelines for complex PTSD in adults. Depression and Anxiety, 33(5), 359-369.
5. Ehlers, A. ve Clark, D. M. (2000). A cognitive model of posttraumatic stress disorder. Behaviour Research and Therapy, 38(4), 319-345.
6. Novo Navarro, P., Landin-Romero, R., Guardiola-Wanden-Berghe, R., Moreno-Alcázar, A., Valiente-Gómez, A., Lupo, W., García, F., Fernández, I., Pérez, V., Amann, B. L. (2018). 25 years of Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR): The EMDR therapy protocol, hypotheses of its mechanism of action and a systematic review of its efficacy in the treatment of post-traumatic stress disorder. Revista de Psiquiatría y Salud Mental, 11(2), 101-114.
7. Shapiro, F. (2018). EMDR terapisi teknikleri ile acı anıları silmek. İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık.
8. Van Der Kolk, B.A. (2019). Beden Kayıt Tutar: Travmanın iyileşmesinde beyin, zihin ve beden. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
9. Yunitri, N., Kao, C. C., Chu, H., Voss, J., Chiu, H. L., Liu, D., … & Chou, K. R. (2020). The effectiveness of eye movement desensitization and reprocessing toward anxiety disorder: A meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Psychiatric Research, 123, 102-113.
10. Aslan, S., Ertürk, A., Arutay, Ö., Ardıç, M. ve Sonkur, A. (2021). Öğretmenlerin Tükenmişlik ve Mental İyi Oluş Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi: Kahta ilçesi örneği. Milli Eğitim Özel Eğitim ve Rehberlik Dergisi, 1(1), 99–126.